Nazwę „dudy” część uczonych uważa za pożyczkę z tureckiego dudek (flet), część za wyraz rodzimy, dźwiękonaśladowczy, nawiązujący do polskiego: dud-nieć, dudnić, dudek, czeskiego dudlali (mruczeć), wschodnio-litewskiego zdro-bnienia daudate (piszczałka), litewskiego dudenti (nieprzerwanie trąbić), łotew-skiego dudindt (mruczeć, bąkać), niemieckiego tuten (trąbić).[1]

                Dudy zalicza się do instrumentów dętych, a w tej grupie do instrumentów języczkowych, ściślej zaś do rodziny klarnetów, w której dudy stanowią zam-kniętą podgrupę, ponieważ są instrumentem zadymanym nie bezpośrednio usta-mi, ale za pomocą specjalnego zbiornika powietrza. Zbiornik powietrza może być nadymany ustnie lub mechanicznie (za pomocą mieszka/dmuchawy); pi-szczałki zaś bywają wiercone cylindrycznie i wówczas posiadają stroik typu klarnetowego (typ wschodnioeuropejski, tj. dudy wielkopolskie, sierszenki, ko-zioł, gajdy istebniańskie, dudy podhalańskie), albo też konicznie, a wówczas stroik ich jest typu obojowego (typ zachodnioeuropejski, tj. dudy szkockie, bretońskie, hiszpańskie).[2]

 

 

 

 

 

 

Piszczałki melodyczne[3]

a. cylindryczna ze stroikiem pojedynczym

b. koniczna ze stroikiem podwójnym.

 

Kozioł biały (weselny).[4]

Kozioł czarny (doślubny).[5]

                                                                

Sierszeńki jednopęcherzowe.[6]

Dudy wielkopolskie: typ bukowsko-kościański.[7]

Dudy wielkopolskie: typ rawicko-gostyński.[8]

Dudy podhalańskie (koza).[9]

Gajdy śląskie (istebniańskie).[10]

Dudy żywieckie.[11]

                      

                Technika wydobycia dźwięku na dudach jest zasadniczo jednakowa we wszystkich odmianach dud: do elastycznego zbiornika wprowadzone zostaje powietrze za pomocą ustnego lub mechanicznego nadymania. Grający uciska ręką elastyczny zbiornik, tłoczy powietrze do rur piszczałkowych, osadzonych w zbiorniku. Każda z rur posiada stroik. Wtłaczane powietrze powoduje zadę-cie całej rury piszczałkowej i stroika, czego wynikiem jest pojawienie się dźwięku.[12]

                W muzyce europejskiej dudy znalazły wszechstronne zastosowanie. Były instrumentem artystycznym, ludowym, wojskowym, zastosowanie znalazły ró-wnież w służbie kościelnej. Obecnie w praktyce ludowej i wojskowej występu-ją w dwu typach: wschodnioeuropejskim i zachodnioeuropejskim. Cechą od-miany wschodnioeuropejskiej jest użycie rogu zwierzęcego jako rezonatora dla piszczałek. Według teorii Curta Sachsa, dudy są instrumentem pochodzenia azjatyckiego, a ich ojczyzną są Indie Przednie.[13]

                Najwcześniejsze wzmianki o dudach pochodzą ze starożytności. Instrument ten był popularny w armii rzymskiej i wraz z nią rozprzestrzenił się na całą Europę. Największą popularność dudy osiągnęły w końcu średniowiecza i re-nesansie. Dudy flamandzkie możemy zobaczyć np. na obrazach Petera Bruegla starszego. Instrument ten jest motywem pojawiającym się też na obrazach Hieronima Boscha. Z czasem dudy zostały wyparte przez inne, cichsze instru-menty stroikowe. W epoce muzyki dworskiej głośność dud, która była zaletą przy grze na świeżym powietrzu, stała się ich wadą. W efekcie dudy swą pier-wotną popularność zachowały jedynie w kilku rejonach, m.in. w Szkocji, Irlan-dii, Bretanii i Galicji Hiszpańskiej.[14]

                Zapisy literatury z XIX wieku przekonują, że w Wielkopolsce dudy istniały już w XVIII wieku. Najbogatszy materiał ilustrujący stan ich rozpowsze-chnienia w Wielkopolsce dał Oskar Kolberg w swym „Wielkim Księstwie Po-znańskim”. Niemal przy każdym opisie wesela zaznacza rolę dudziarza.

                Z informacji podanych przez O. Kolberga wynika, że dudy najgęściej były rozsiedlone w Kościańskiem, Bukowskiem, Krobskiem i Krotoszyńskiem. Rysujący się u tego znawcy folkloru stan rozpowszechnienia dud w Wielkopol-sce, odpowiada mniej więcej dzisiejszemu występowaniu tego instrumentu.[15]

 

 

Źródło:

Karina i Michał Umławscy, Między przeszłością a teraźniejszością... 30 lat działalności Dziecięco-Młodzieżowej Kapeli Dudziarskiej w Lesznie, Leszno 2013